آیا کلاس آنلاین برای چشم یا سلامتی مضر است؟

اخیراً، کلاس آنلاین و سلامتی به یکی از موضوعات داغ در زمینه آموزش تبدیل شده است. با همه‌گیری ویروس کرونا، آموزش مجازی به سرعت جایگزین کلاس‌های حضوری شد و حالا که دنیا به حالت عادی بازگشته است، بسیاری از معلمان، دانش‌آموزان و اساتید همچنان از این روش آموزشی استفاده می‌کنند. اما سوالی که ذهن بسیاری را مشغول کرده این است که آیا کلاس های آنلاین برای چشم یا سلامت جسمی و روانی ما مضر هستند؟ در ادامه به پاسخ این سؤال و اهکارهای عملی برای کاهش اثرات منفی کلاس‌های آنلاین می‌پردازیم.

چرا کلاس‌های آنلاین محبوب شدند؟

کلاس‌های آنلاین به دلیل انعطاف‌پذیری و دسترسی آسان، به‌ویژه در دوران همه‌گیری، به یک ابزار قدرتمند آموزشی تبدیل شدند. دانش‌آموزان می‌توانند از خانه درس بخوانند، معلمان می‌توانند محتوای درسی را با ابزارهای دیجیتال جذاب‌تر کنند و دانشگاه‌ها می‌توانند دوره‌های بین‌المللی برگزار کنند. اما این مزایا چالش‌هایی را برای سلامتی ایجاد می‌کنند. وقتی ساعت‌ها جلوی صفحه‌نمایش می‌نشینیم، چه اتفاقی برای بدن و ذهن ما می‌افتد؟ آیا ارزشش را دارد که آموزش مجازی را به کلاس‌های حضوری ترجیح دهیم؟ بیایید این موضوع را از زوایای مختلف بررسی کنیم.

تاثیر کلاس‌های آنلاین بر سلامت چشم

یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها درباره کلاس آنلاین و تأثیرات آن بر سلامتی، تاثیر آن بر چشم‌هاست. وقتی ساعت‌ها به صفحه‌نمایش خیره می‌شویم، چشم‌هایمان تحت فشار قرار می‌گیرند. به این حالت خستگی دیجیتال یا به اصطلاح علمی، سندرم بینایی کامپیوتری (Digital Eye Strain – DES) می‌گویند. علائم آن شامل خشکی چشم، سوزش، تاری دید، سردرد و حتی حساسیت به نور است. تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد دانش‌آموزانی که روزانه بیش از دو ساعت کلاس آنلاین دارند، این علائم را تجربه می‌کنند.

یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ در هند نشان داد که کودکان و نوجوانانی که در کلاس‌های آنلاین شرکت می‌کنند، به دلیل افزایش زمان نگاه کردن به صفحه‌نمایش، بیشتر در معرض خستگی دیجیتال قرار دارند. این موضوع به‌ویژه در کودکان نگران‌کننده است، چون چشم‌های آن‌ها هنوز در حال رشد است. علاوه بر این، افزایش استفاده از صفحه‌نمایش با نزدیک‌بینی (myopia) مرتبط است. یک دیگر مطالعه در سال ۲۰۲۴ نشان داد که در دوران همه‌گیری، نزدیک‌بینی در کودکان به طور چشمگیری افزایش یافته است، به‌ویژه به دلیل کاهش فعالیت‌های خارج از منزل و تمرکز طولانی‌مدت روی صفحه‌نمایش.

چرا نزدیک‌بینی افزایش می‌یابد؟

چشم انسان برای دیدن اشیا در فواصل مختلف طراحی شده است، اما وقتی ساعت‌ها روی صفحه‌ای نزدیک (مثل لپ‌تاپ یا تبلت) تمرکز می‌کنیم، عضلات چشم تحت فشار قرار می‌گیرند. نور آبی ساطع‌شده از صفحه‌نمایش‌ها هم این مشکل را تشدید می‌کند. این نور می‌تواند به شبکیه آسیب برساند و حتی الگوی خواب را مختل کند، چون تولید ملاتونین (هورمون خواب) را کاهش می‌دهد. برای معلمان و دانش‌آموزان که ساعت‌ها در کلاس‌های آنلاین هستند، این موضوع می‌تواند به یک چرخه معیوب تبدیل شود: خستگی چشم، کاهش تمرکز و در نهایت افت عملکرد تحصیلی.

تاثیرات جسمی کلاس‌های آنلاین

کلاس آنلاین و سلامتی فقط به چشم‌ها محدود نمی‌شود. نشستن طولانی‌مدت پشت میز، چه برای دانش‌آموزان دبستانی و چه برای دانشجویان دانشگاه، می‌تواند به مشکلات جسمی منجر شود. تحقیقات نشان می‌دهد که کاهش فعالیت فیزیکی در دوران همه‌گیری، به‌ویژه برای کودکان، باعث افزایش دردهای عضلانی مثل کمردرد، گردن‌درد و شانه‌درد شده است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ نشان داد که دانش‌آموزانی که بیش از ۶ ساعت در روز جلوی صفحه‌نمایش بودند، مشکلات اسکلتی-عضلانی بیشتری گزارش کردند.

علاوه بر این، کاهش تحرک می‌تواند به افزایش وزن و مشکلات قلبی-عروقی منجر شود. وقتی دانش‌آموزان به جای بازی در حیاط مدرسه یا پیاده‌روی به کلاس، تمام روز را نشسته سپری می‌کنند، متابولیسم بدنشان کند می‌شود. این موضوع برای معلمان هم صدق می‌کند، به‌ویژه آن‌هایی که ساعت‌ها در حال تدریس آنلاین هستند و فرصت ورزش ندارند.

تاثیرات روانی کلاس‌های آنلاین

حالا بیایید جنبه روانی کلاس آنلاین و سلامتی را بررسی کنیم. آموزش مجازی می‌تواند ترس از اجتماع را افزایش دهد، چون تعاملات رو در رو با همکلاسی‌ها و معلمان کاهش می‌یابد. یک مطالعه در دانشگاه کالیفرنیا در سال ۲۰۲۲ نشان داد که دانش‌آموزان در کلاس‌های آنلاین احساس استرس، انزوا و حتی کاهش انگیزه تحصیلی داشتند. این موضوع به‌ویژه برای دانشجویان با ویژگی‌های خاص، مثل افراد ترنس، شدیدتر بود.

در تایوان، یک مطالعه دیگر در سال ۲۰۲۳ نشان داد که دانشجویان در کلاس‌های آنلاین سطوح بالاتری از استرس و پریشانی روانی را تجربه کردند. دلیلش ساده است: وقتی تمام روز را جلوی صفحه‌نمایش می‌گذرانید و فرصت تعامل اجتماعی یا فعالیت فیزیکی ندارید، ذهنتان خسته می‌شود. این خستگی ذهنی می‌تواند به کاهش تمرکز، اضطراب و حتی افسردگی منجر شود.

اما آموزش مجازی بهتر است یا حضوری؟ این سوال پاسخ ساده‌ای ندارد. کلاس‌های آنلاین برای برخی افراد، مثل کسانی که اضطراب اجتماعی دارند، می‌تواند مفید باشد، چون فشار حضور در جمع را کاهش می‌دهد. با این حال، ۷۱ درصد دانشجویان در یک نظرسنجی گفتند که کلاس‌های آنلاین استرس بیشتری نسبت به کلاس‌های حضوری ایجاد می‌کند.

مزایای کلاس‌های آنلاین برای سلامتی

با وجود این چالش‌ها، کلاس‌های آنلاین مزایایی هم دارند که نمی‌توان نادیده گرفت. انعطاف‌پذیری یکی از بزرگ‌ترین نقاط قوت آن‌هاست. دانش‌آموزان می‌توانند در محیطی راحت‌تر یاد بگیرند و برنامه خود را تنظیم کنند. این برای افرادی که با اضطراب یا مشکلات جسمی دست و پنجه نرم می‌کنند، یک مزیت بزرگ است. مثلاً، یک دانش‌آموز با معلولیت حرکتی می‌تواند بدون نیاز به رفت‌وآمد، در کلاس شرکت کند.

علاوه بر این، پلتفرم‌های آنلاین مثل مدیرینو یا ابزارهای مشابه، امکان دسترسی به منابع آموزشی و حتی مشاوره آنلاین را فراهم می‌کنند. این ابزارها می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا استرس خود را مدیریت کنند یا برنامه‌ریزی بهتری برای درس‌هایشان داشته باشند. همچنین، کلاس‌های آنلاین می‌توانند فشار اجتماعی را برای برخی کاهش دهند و به آن‌ها اجازه دهند روی یادگیری تمرکز کنند.

چگونه اثرات منفی را کاهش دهیم؟

خب، حالا که مزایای کلاس آنلاین و مشکلات سلامتی مرتبط به آن را بررسی کردیم، بیایید به راهکارهای عملی نگاه کنیم. خوشبختانه، با چند تغییر ساده می‌توانید از چشم‌ها، بدن و ذهنتان محافظت کنید.

۱. قانون ۲۰-۲۰-۲۰ برای چشم‌ها

هر ۲۰ دقیقه، به مدت ۲۰ ثانیه به چیزی در فاصله ۲۰ فوتی (حدود ۶ متر) نگاه کنید. این کار به عضلات چشم اجازه می‌دهد استراحت کنند و خستگی دیجیتال را کاهش می‌دهد. معلمان می‌توانند این قانون را در کلاس‌های آنلاین اجرا کنند و به دانش‌آموزان یادآوری کنند که استراحت کنند.

۲. فعالیت در فضای باز

تحقیقات نشان می‌دهد که حداقل ۲ ساعت فعالیت روزانه در فضای باز می‌تواند از نزدیک‌بینی جلوگیری کند. اگر دانش‌آموز هستید، سعی کنید بعد از کلاس به پارک بروید یا پیاده‌روی کنید. معلمان هم می‌توانند دانش‌آموزان را تشویق کنند که بین کلاس‌ها تحرک داشته باشند.

۳. تنظیم محیط کار

نور محیط را طوری تنظیم کنید که انعکاس روی صفحه‌نمایش نداشته باشید. فاصله چشم تا صفحه باید حداقل یک بازو (حدود ۵۰-۷۰ سانتی‌متر) باشد. استفاده از عینک‌های ضد انعکاس یا فیلتر نور آبی هم می‌تواند کمک‌ کننده باشد.

۴. مدیریت زمان کلاس

کلاس‌های آنلاین نباید بیش از ۳۰-۴۵ دقیقه بدون استراحت طول بکشند. معلمان می‌توانند جلسات را به بخش‌های کوتاه‌تر تقسیم کنند و در بین آن‌ها استراحت‌های ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای قرار دهند. این کار نه تنها به چشم‌ها کمک می‌کند، بلکه تمرکز دانش‌آموزان را هم افزایش می‌دهد.

۵. حمایت روانی

مدارس و مؤسسات باید به دانش‌آموزان و معلمان دسترسی به مشاوره آنلاین بدهند. ورزش منظم (مثل یوگا یا پیاده‌روی) و خواب کافی (۸-۱۰ ساعت برای نوجوانان) هم برای سلامت روان ضروری است.

۶. معاینه منظم چشم

حتی اگر علائمی ندارید، سالی یک‌بار به چشم‌پزشک مراجعه کنید. این کار به‌ویژه برای کودکان مهم است، چون مشکلات چشمی در آن‌ها ممکن است دیر تشخیص داده شود.

پرسش‌های متداول

نتیجه‌گیری

رابطه بین کلاس آنلاین و سلامتی پیچیده است و چالش‌هایی را به همراه دارد. اگرچه کلاس‌های آنلاین می‌توانند باعث خستگی دیجیتال، نزدیک‌بینی و مشکلات جسمی و روانی شوند، اما با مدیریت صحیح، این خطرات قابل کاهش هستند. معلمان، دانش‌آموزان و اساتید می‌توانند با رعایت نکاتی مثل قانون ۲۰-۲۰-۲۰، فعالیت و استفاده از ابزارهای مناسب، از مزایای آموزش مجازی بهره ببرند بدون اینکه سلامتی‌شان به خطر بیفتد. در نهایت، انتخاب بین کلاس مجازی و حضوری به نیازها و شرایط هر فرد بستگی دارد، اما با آگاهی و برنامه‌ریزی، می‌توان بهترین نتیجه را از هر دو روش گرفت.